Pojęcie zabytku, według definicji oraz ustawy o ochronie zabytków, to nieruchomości lub rzeczy ruchome, które zostały wykonane przez człowieka i są częścią minionych epok lub zdarzenia w historii. Ochrona zabytków jest bardzo istotna, ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Szczególną rolą zabytków jest kształtowanie tożsamości narodowej, która jest istotna dla rozwoju społecznego, kulturowego oraz politycznego.
Rodzaje zabytków
Wyróżniamy kilka rodzajów zabytków – zabytki nieruchome, zabytki ruchome oraz zabytki archeologiczne.
Mamy również różne rodzaje zabytków nieruchomych. Ustawa o zabytkach nieruchomych wyróżnia osiem ich rodzajów – krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, zabytki hydrotechniki i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego (np. mury obronne), obiekty techniki i przemysłowe, cmentarze wojenne, parki, ogrody oraz miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne.
Zabytkami ruchomymi będą obrazy, rzeźby, archiwalne zdjęcia, monety, książki, wytwory techniki i wiele innych.
Zabytki mogą być też niematerialne. Zabytkami niematerialnymi są ustne tradycje i wyrażenia przekazywane z pokolenia na pokolenie. Przykładami zabytków niematerialnych jest taniec Polonez, Procesja Bożego Ciała czy też sokolnictwo.
Informacje o zabytkach oraz lokalizacja obiektów zabytkowych znajdują się w rejestrze zabytków. Znajdziemy też tam szczegółowe opisy zabytków. Rejestr zabytków prowadzi Generalny Konserwator Zabytków.
Kto zajmuje się ochroną zabytków?
W Polsce ochroną zabytków zajmuje się administracja rządowa oraz samorządowa. Do sprawowania ochrony nad zabytkami powołano wyspecjalizowane służby konserwatorskie.
Organami administracji rządowej ochrony zabytków w Polsce są Minister ds. kultury i dziedzictwa kulturowego, którego zadania wykonuje Generalny Konserwator Zabytków oraz Narodowy Instytut Dziedzictwa. Natomiast organami samorządowymi chroniącymi dziedzictwo kulturowe jest Wojewoda, którego zadania i kompetencje wykonuje Wojewódzki Konserwator Zabytków.
Powyższe instytucje mają rożne formy ochrony zabytków. Przede wszystkim wpis do rejestru zabytków, wpis na listę skarbów dziedzictwa, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego oraz ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Przepisy dotyczące rejestru zabytków znajdują się w Ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r.
Znak zabytków, którym są oznaczane głównie zabytki nieruchome. Oznakowanie ma kształt pięciokątnej tarczy skierowanej ostrzem w dół. Tabliczka ma białe tło, w górnej części umieszcza się napis: „Zabytek chroniony prawem”. Poniżej napisu znajduje się tarcza herbowa złożona z błękitnego kwadratu, którego jeden z kątów tworzy ostrze tarczy, umieszczony jest nad nim błękitny trójkąt, który rozgranicza po każdej stronie biały trójkąt. Jest to również międzynarodowy znak zabytków. Autorem międzynarodowego znaku, obiektów zabytkowych podlegających ochronie jest Jan Zachwatowicz.
Zabytki w Polsce
Polska jest krajem, w którym mamy ogromną ilość zabytków, które są naszym dziedzictwem kulturowym. Zabytkowe kościoły, zamki, fortyfikacje, mury obronne to tylko niektóre pamiątki dziedzictwa kulturowego.
Najważniejszymi zabytkami są Zamek Królewski na Wawelu oraz stare miasto i rynek w Krakowie, Zamek Krzyżacki w Malborku, Zamek Królewski oraz Łazienki Królewskie w Warszawie, Kościół Mariacki w Gdańsku. Lista zabytków architektonicznych w Polsce jest bardzo długa.
Na szczególną uwagę zasługują również zabytki we Wrocławiu – ratusz na rynku, Hala Stulecia i Uniwersytet Wrocławki- oraz zabytki w Bydgoszczy – Katedra Bydgoska, śluza miejska i budynek Poczty Polskiej.
Wszystkie typy zabytków nieruchomych znajdujących się w Polsce mają międzynarodowy znak zabytków.
Szczegółowe informacje o zabytkach i opisy zabytków polskich znajdziemy w wszelkiego rodzaju przewodnikach i książkach o historii sztuki.
Lista zabytków światowych UNESCO
Organizacja światowego dziedzictwa UNSCO powstała w 1945 roku i jest organizacją wyspecjalizowaną Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ). UNESCO zajmuje się wspieraniem współpracy międzynarodowej w dziedzinie ochrony kultury, sztuki i nauki oraz ochrony praw człowieka. Organizacja ta prowadzi listę światowego dziedzictwa UNESCO, która została ustanowiona na podstawie Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego w 1972 roku. Konwencję przyjęły 194 państwa z całego świata, jest to forma prawnej ochrony zabytków.
Na liście znalazło się wiele miejsc i obiektów zabytkowych z naszego kraju np. Stare Miasto w Krakowie, Królewskie kopalnie soli w Wieliczce i Bochni, nazistowski obóz zagłady Auschwitz-Birkenau, Puszcza Białowieska i wiele innych.
UNESCO wpisało do rejestru ważnych imprez kulturowych o znaczeniu światowym – Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków, który obchodzony jest 18 kwietnia.
Historia to ważny element każdej kultury, a zabytki to dowody toczącej się historii. Dzięki zabytkom jesteśmy w stanie poznać, poczuć klimat dawnych epok. Szczególną rolą zabytków jest budowanie tożsamości narodowej w kolejnych pokoleniach, aby mogły budować przyszłość opartą na szacunku do historii i kultury swojego kraju.
