Wyobrażenia na temat giełdy mogą być różne. Raz jest to targowisko pełne świeżych warzyw, innym razem rzędy samochodów na sprzedaż czy też grupa przekrzykujących się maklerów. Rzeczywistość w świecie finansów jest może mniej malownicza, ale za to bardziej uporządkowana. W przypadku inwestycji giełda to miejsce handlu papierami wartościowymi i innymi instrumentami finansowymi.
Definicja i funkcjonowanie giełdy
W najprostszym ujęciu giełda jest to miejsce, w którym spotykają się osoby chcące kupić lub sprzedać określone dobra. W wyniku dokonywanych przez nich transakcji kupna i sprzedaży określana jest cena rynkowa tych dóbr, a więc zależy ona głównie od popytu i podaży. Jest to bardzo istotna kwestia dla zrozumienia, na czym polega giełda, ponieważ poprzez aktywność kupujących i sprzedających dochodzi na niej do nieustannej zmiany cen dóbr i właśnie na tych zmianach można zarobić lub stracić.
W dawnych czasach na giełdach handlowano głównie towarami, jednak dzisiaj przedmiotem obrotu giełdowego są najczęściej instrumenty finansowe i papiery wartościowe, dlatego mówiąc o giełdzie, zwykle mamy na myśli giełdę papierów wartościowych. Z tego względu obstawianie na giełdzie oraz zawieranie na niej transakcji może dokonywać się w sposób zdalny np. za pośrednictwem Internetu lub telefonu.
Historia giełdy
Giełdy istniały już w starożytności, natomiast zasady obrotu giełdowego zbliżone do obecnych przyjęły się w XVII wieku w Holandii. W XVIII wieku giełdy działały już w wielu krajach świata, chociaż budziły one kontrowersje od samego początku. Nazwa giełda pochodzi od niemieckiego die Gilde oznaczającego zrzeszenie, stowarzyszenie. Giełda w przeszłości była więc miejscem, w którym kupcy spotykali się w celu wymiany towarów i informacji. Najstarsza giełda została zbudowana w 1531 roku w Antwerpii. W wyniku rozwoju żeglugi w Holandii zostało wymyślone pojęcie spółki. W 1602 roku wyemitowano pierwsze na świecie akcje, były to akcje Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. Pierwsze notowania zostały wydane w 1698 roku w Londynie przez Johna Castainga w The Course of the Exchange and other things, on sam pracował w kawiarni, która była głównym miejscem spotkań maklerów i inwestorów, później w 1801 roku w tym miejscu powstała jedna z najsławniejszych giełd The London Stock Exchange.
Rodzaje giełd
Wszystkie giełdy działają podobnie, jednak można dokonać jej klasyfikacji na różne rodzaje. Giełda może mieć różny zasięg terytorialny czy specjalizować się w obrocie określonych dóbr. Podstawowa klasyfikacja giełd przedstawia się następująco:
Podział giełd ze względu na przedmiot obrotu:
- giełdy towarowe – w Polsce na giełdzie towarowej handluje się głównie energią elektryczną, gazem ziemnym i prawami majątkowymi;
- giełdy usług – np. giełda transportowa;
- giełdy pieniężne – dokonuje się na nich np. handel walutami;
- giełdy papierów wartościowych.
Podział giełd ze względu na zasięg terytorialny:
- lokalne;
- krajowe;
- międzynarodowe.
Podział giełd ze względu na sposób prowadzenia handlu:
- parkietowe – transakcje na nich są zawierane bezpośrednio przez przedstawicieli inwestorów za pomocą głosu;
- elektroniczne – transakcje na nich są zawierane w sposób zdalny w systemie komputerowym.
W co można inwestować na giełdzie?
Giełda papierów wartościowych umożliwia inwestowanie w różne instrumenty finansowe.
Akcje
Akcje są najważniejszymi papierami wartościowymi, jakimi się obraca na giełdzie. Kupując akcje danej spółki, inwestor staje się jej akcjonariuszem. Dają mu one szereg praw, np. prawo do dywidendy czy uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. Każda akcja giełdowa ma swoją wartość nominalną, która obliczana jest poprzez podzielenie wartości majątku spółki przez liczbę emitowanych akcji. Akcje można kupić po cenie nominalnej w momencie ich emisji lub po cenie rynkowej, gdzie zależy ona od aktualnego kursu.
Instrumenty pochodne
Instrumenty pochodne to instrumenty finansowe, których wartość zależy od innego instrumentu bazowego, np. akcji, indeksu giełdowego, waluty lub towaru. Zaliczamy do nich głównie kontrakty terminowe futures oraz opcje obracane głównie w celach spekulacyjnych, ale także traktuje jako zabezpieczenia przed ryzykiem zmiany ceny instrumentu bazowego.
Kontrakt terminowy jest to zobowiązanie dwóch stron do zrealizowania transakcji kupna-sprzedaży pewnej ilości instrumentu podstawowego po określonej cenie w ustalonym terminie. Z kolei opcja zapewnia inwestorowi jednostronne prawo zakupu lub sprzedaży określonej ilości instrumentu podstawowego po ustalonej cenie w określonym terminie.
Certyfikaty inwestycyjne
Certyfikaty inwestycyjne to papiery wartościowe, które są emitowane przez fundusze inwestycyjne – zamknięte, specjalistyczne zamknięte lub mieszane. Są one niepodzielne i reprezentują jednakowe prawa majątkowe. Są też notowane na giełdzie, a więc podlegają codziennej wycenie rynkowej na sesjach giełdowych.
ETF-y
ETF to skrót od angielskiego określenia Exchange Traded Fund, to fundusz inwestycyjny notowany na giełdzie. ETF-y charakteryzują się dużą płynnością i najczęściej odzwierciedlają zachowane indeksu giełdowego, np. na GPW notowane są m.in. ETF-y na indeksy WIG20, DAX oraz SP500.
Giełda a gospodarka
Giełda ma ogromne znaczenie dla gospodarki. Wiąże się to z ze zjawiskiem mobilizacji kapitału. Inwestorzy działający na rynkach finansowych chcą, aby posiadane przez nich spółki pracowały na poczet przyszłych zysków. Generują więc dużą podaż posiadanego kapitału. Na giełdzie spotykają się oni z firmami, których głównym celem jest rozwijanie się i wzrost wartości firmy. Zazwyczaj potrzebne są do tego inwestycje, które zrealizować można tylko z pomocą odpowiedniej ilości kapitału. Ten posiadają inwestorzy. Zatem dzięki giełdzie firmy są w stanie rosnąć szybciej, wprowadzać innowacyjne produkty, a finalnie więcej zarabiać, dzięki pozyskanemu z giełdy kapitałowi. Pozytywnie oddziałuje to na gospodarkę i najważniejszy wskaźnik mierzący jej kondycję, czyli PKB.
Znaczenie giełdy papierów wartościowych w gospodarce jest więc spore. Zapewnia ona przepływ pieniędzy od inwestorów do firmy, które potrzebują ich na rozwój. Negatywny wpływ giełdy na gospodarkę widzimy np. w okresie bessy, inwestorzy zaczynają w pośpiechu sprzedawać akcje, co negatywnie odbija się na ich wartości. Przedsiębiorcy natomiast zniechęceni są do dalszej emisji akcji, które musieliby sprzedawać za bezcen. Tym sposobem pozyskują mniej kapitału, który mogliby wykorzystać na inwestycje. Rezultatem tego jest mniejsze zatrudnienie i hamująca produkcja, co w konsekwencji obniża produkt krajowy brutto.
GPW
GPW funkcjonujące jako pojęcie ogólne to Giełda Papierów Wartościowych, czyli miejsce, w którym można kupować i sprzedawać papiery wartościowe i instrumenty pochodne. Handel na giełdzie odbywa się od poniedziałku do piątku w godzinach 9:00-17:00 podczas tzw. sesji. Transakcje zawierane na rynku są przeprowadzane przez strony – kupującą i sprzedającą. Pośredniczy w nich zawsze dom maklerski, do którego trafiają zlecenia. Zostają one dokładnie zweryfikowane przed przekazaniem na giełdę. Inwestorzy mogą na bieżąco śledzić, jak zmieniają się notowania akcji, korzystając z tzw. arkusza zleceń.
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie to polski rynek obrotu papierami wartościowymi, na którym notowane są akcje najbardziej znaczących i największych spółek. GPW działa na zasadzie gromadzenia zleceń przekazywanych przez domy maklerskie i kojarzenia stron chcących dokonać transakcji. Oznacza to, ż aby doszło do jej sfinalizowania, oferta kupna musi spotkać się z odpowiednią propozycją sprzedaży.
