Bonsai to fascynująca forma sztuki, która łączy techniki ogrodnicze z azjatycką estetyką w wyjątkowy sposób. Sztuka pochodzi z chińskiego imperium i została udoskonalona przez Japończyków, i Koreańczyków, którzy stworzyli coś, co znamy teraz jako drzewko Bonsai. W Polsce Bonsai bardzo często nazywane jest drzewkiem szczęścia.
Definicja Bonsai
Słowo Bon-sai to japońskie określenie, które w dosłownym tłumaczeniu oznacza „roślina w pojemniku”. Jest to sztuka miniaturyzowania drzew, krzewów lub roślin uprawianych w odpowiednio dobranych, płaskich naczyniach, donicach. Efekt ten jest uzyskiwany poprzez specyficzne, starannie przycinanie, ograniczenie korzeni oraz pielęgnację uwzględniającą właściwości rośliny.
Początkowo sztuką tą zajmowała się tylko zamożna część chińskiego społeczeństwa, arystokraci i duchowni, miniaturowe drzewka były luksusowym prezentem. Otrzymane drzewko było bardzo często efektem pracy kilku pokoleń. Do uprawy Bonsai nadają się wszystkie gatunki drzew, ale najbardziej cenione są te długowieczne, jak dęby, sosny, cisy czy jałowce.
Historia Bonsai
Aby zrozumieć czym jest Bonsai, musimy dowiedzieć się więcej o jego znaczeniu i historii. Sztuka Bonsai najczęściej kojarzona jest z Japonią, ale jej kolebką są Chiny. Można uznać, że idea sadzenia drzew w pojemnikach zacz e ka się, kiedy w Chinach między VII a X wiekiem za panowania dynastii Tang buddyjscy mnisi przystąpili do hodowania w donicach niektórych ciekawych okazów roślin rosnących w naturalnym środowisku.
Istnieje legenda opowiadająca o starożytnym cesarzu, który nakazał na patio pałacu zbudować makietę swojego państwa. Miały na niej znaleźć się wszystkie włości pańskie, przy zachowaniu charakterystyki każdego z regionów. Na makiecie znalazły się miniaturowe góry, rzeki jeziora i drzewa. Najprawdopodobniej wtedy nie używano celowo miniaturyzowanych drzew, lecz skarłowaciałych przez naturę. Tak też wyglądały początkowe Bonsai. Były to drzewa sadzone w doniczkach, lecz ich miniaturyzacja brała się z natury.
Świadome miniaturyzowanie drzew za pomocą odpowiednich technik zaczęło się dopiero w XII wieku. Stopniowo wraz z rozwojem sztuki Bonsai wprowadzono nowe elementy dekoracyjne do donicy jak: kamienie, piasek i inne gatunki takie jak mech czy paprocie obrastające korzenie. Początkowo sztuka ta była zarezerwowana tylko dla przedstawicieli szlachty. W pewnym okresie chciano bardzo wyłączyć pospólstwo z hodowli miniaturowych drzewek, więc zakazano jej dla plebsu.
Kolejnym ważnym okresem w historii Bonsai był wiek XIV, kiedy to Chiny zajęły terytorium Japonii. Wtedy wiele z chińskich zachowań kulturowych zostało narzuconych mieszkańcom Kraju Kwitnącej Wiśni. Niektórzy uważają, że sztuka miniaturyzacji drzew i krzewów pojawiła się wcześniej za sprawą buddyjskich mnichów. Podobnie jak w Chinach sztuka ta początkowo była zarezerwowana dla japońskiej szlachty.
W swej historii Bonsai miało swoje załamanie na skutek potężnego trzęsienia ziemi. Zniszczyło ono największe, najważniejsze i najstarsze kolekcje Bonsai. Najgorsze było jednak to, że strawione przez pożary i przysypane przez gruzy zostały nie tylko drzewka, ale również ich twórcy, najważniejsi mistrzowie Bonsai tamtych czasów. Ci, którym udało się przeżyć kataklizm, założyli nową „kolonię” w ośrodku miejskim Omiya, położonym na obrzeżach Tokio.
Jak powstaje drzewko Bonsai?
Uzyskanie drzewka Bonsai to lata pielęgnacji egzemplarz wybranego drzewa lub krzewu. Niektóre zminiaturyzowane drzewka są rezultatem pracy wielu pokoleń ogrodników. Do formowania drzewek Bonsai wybiera się gatunki drzew i krzewów o zdrewniałych pędach, najchętniej drzewa długowieczne takie jak dęby, sosny, świerki czy buki. Można też formować drzewka z drzew cytrusowych lub np. fikusa.
W sztuce formowania Bonsai wyróżnia się liczne style – różnią się one między innymi kształtem pnia drzewka oraz kątem jego nachylenia do doniczki. Drzewko jest regularnie przycinane, jego pędy uszczykiwane tak, aby nie rosło wzwyż. Często też owija się gałązki drutem, tak by nadać drzewku odpowiedni kształt.
Style formowania Bonsai
Na Dalekim Wschodzie, skąd wywodzi się sztuka Bonsai, znane są liczne style formowania drzewek. Są to m.in.:
- styl literacki polegający na odrzuceniu wszystkich zasad sztuki Bonsai obowiązujących w innych stylach;
- styl wyprostowany regularny – drzewko ma pionowy pień, który harmonizuje z gałęziami;
- styl ukształtowany przez wiatr – drzewko pochylone jest w jedną stronę, jakby przez wiatr;
- styl miotlasty – z pnia wystają konary, tworząc kształt podobny do miotły;
- styl o wielu pniach – z jednego systemu korzeniowego wyrasta wiele pni;
- styl kaskadowy – drzewka wyglądają, jakby zwieszały się z ustępów skalnych;
- styl krajobrazu na tacy – doniczka ozdobiona jest innymi elementami.
Jak pielęgnować drzewko Bonsai?
Miniaturowe drzewa zazwyczaj sadzone są w płaskiej doniczce, tak aby korzenie nie mogły się rozrastać i by zachowana została karłowata forma drzewa. W płaskim pojemniku jest niewiele ziemi i podłoże szybko wysycha. Z tego względu należy pamiętać o regularnym podlewaniu drzewka, by system korzeniowy nie uległ przesuszeniu. Można też zastosować specjalną mieszankę gliny, torfu i gruboziarnistego piasku, która dłużej trzyma wilgoć. Doniczki do drzewek Bonsai powinny mieć w dnie duże otwory, przez które odprowadzany jest nadmiar wody.
Miniaturowe drzewka w doniczce preferują miejsca o umiarkowanym nasłonecznieniu. Tę kwestię należy jednak rozpatrywać względem panującej pory roku, Pełna ekspozycja na letnie słońce może być niekorzystna dla rośliny. Warto jednak zwrócić uwagę, że zimą dopływ światła dziennego jest znacznie ograniczony, więc umiejscowienie drzewka w warunkach domowych, w głębi pokoju może być również niekorzystne. Kluczowe jest znalezienie złotego środka i obserwowanie rośliny podczas zmieniających się warunków.
Proces nawożenia drzewek Bonsai zalecany jest jedynie w okresie wegetacyjnym roślin, czyli mniej więcej pomiędzy kwietniem a sierpniem. Rodzaj nawozu, jak i jego stężenie należy dobierać do indywidualnych potrzeb poszczególnych ich odmian. Nawozy dla nich przeznaczone są najczęściej rozpuszczalne w wodzie, co znacząco ułatwia aplikację roślinie.
Podsumowanie
Sztuka formowania drzewek Bonsai jest bardzo stara, ale nie traci na aktualności. Bonsai cieszą się dużą popularnością, natomiast hodowanie tych drzewek jest bardzo wymagające i czasochłonne. Różne gatunki drzew i krzewów, z których powstają miniaturowe drzewka, wymagają od hodowców zapewnienia stałej pielęgnacji, czyli wody i składników pokarmowych i odpowiednich warunków. Sztuka Bonsai to piękno natury ujęte w miniaturowej wersji.
